#سؤال

به چه دلیل در آیه 21سوره دخان «و إن لم تومنوا لِی فأعتزلونِ» ، به جای «باء» و کلمهٔ «بی» ، «لی» آمده است؟

#پاسخ

پاسخ اجمالی: 

احتمال دارد «لام» در اینجا به معنای «باء» و برای #تعدیه باشد یا اینکه «لام» برای غیر تعدیه و برای بیان منفعت باشد. در صورت اول معنای آیه همان «فان لم تومنوا بی» و تعبیر به لام برای تفنن در عبارت است. در صورت دوم معنای آیه این است که اگر تصدیقی نمی کنید که به نفع من باشد پس مرا رها کنید و تکذیب نکنید. و وقتی تصدیق #فرعونیان به نفع حضرت #موسی است که حداقل اگر تصدیق رسالت و خواسته های او را نمی کنند خود موسی را به راستگو بودن تصدیق کنند که در این صورت مردم نیز به راحتی به او ایمان می آورند اما چنین نکردند بلکه او را تکذیب کردند چنانچه قرآن می فرماید: «فقالوا ساحر کذاب» 

پاسخ تفصیلی:

وجه اول در پاسخ کلام #شیخ_طوسی در تفسیر #التبیان است که «لام» را بمعنای باء دانسته و این طور ترجمه نموده است که اگر به من ایمان نمی آورید و تصدیق به رسالت من نمی کنید پس لا اقل با ترک اذیت مرا رها کنید چرا که اگر خوبی را با خوبی پاسخ نمی دهید لااقل با بدهی پاسخ ندهید.

در کتاب #لسان_العرب نیز در ذیل لغت اعتزال مراد از «لم تومنوا لی» را «لم تومنوا بی» دانسته است.

بنابراین همانطور که فعل آمن با باء برای تعدیه می آید با لام نیز متعدی می گردد مانند «فآمن له لوط» که معنی آن «فامن به لوط» است. و تعبیر به لام برای تفنن در عبارت باشد.

وجه دوم که در #المیزان ذیل آیه «اذن خیر» بیان شده این است که ممکن است «لام» همراه فعل آمن استعمال گردد و برای #تعدیه نباشد مانند آیه «قُلْ أُذُنُ‏ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ يُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنين‏» که در این آیه لام برای تعدیه نیست و معنی آن این است که ایمان می آورد به نفع مومنین. اصل #معنای_ایمان تصدیق است و وقتی تصدیق پیامبر «صلی الله علیه و آله» به نفع مومنین است که آنان را در خبردادنشان تصدیق کند یعنی این تصدیق، #تصدیق_مخبری باشد نه #تصدیق_خبری. 

تصدیق مخبری یعنی تصدیق این که خبر دهنده در خبر دادنش صادق است و اعتقاد به خبرش دارد هر چند خبرش مطابق با واقع نباشد.

بنابر این، در آیه مذکور «فان لم تومنوا لی فاعتزلون» هر دو وجه محتمل است وجه اول اینکه لام برای تعدیه و به معنای باء باشد که در این صورت متعلق ایمان ذکر شده که خود حضرت موسی «علیه الصلاه و السلام» است و تعبیر به لام به جای «باء» برای تفنن در عبارت است 

یا اینکه «لام» برای تعدیه و بمعنی «باء» نباشد بلکه ایمان به نفع من منظور باشد که در این صورت متعلق ایمان ذکر نشده است و تصدیقی که به نفع حضرت موسی «علیه السلام» است، تصدیق مخبری است. یعنی همینکه #فرعون و جباران قوم #بنی_اسرائیل او را دروغگو ندانند و او را فرد راستگو بدانند کافی است که مردم ایمان به موسی بیاورند ولی برخلاف درخواست حضرت موسی فرعون در مخالفت با حضرت موسی به او ساحر کذاب گفت. قرآن در سوره غافر چنین بیان فرموده است: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى‏ بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ‏ مُبينٍ‏ (23)

إِلى‏ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ قارُونَ فَقالُوا ساحِرٌ كَذَّابٌ‏ (24)»